Tản mạn

Tản mạn

CHÍNH TẢ

"Trăm năm trong cõi người ta
Chữ hỏi chữ ngã khéo là ghét nhau"

 (thơ Nguyễn "Dzui") hehehe.

Hôm trước viết bài kể chuyện vui, bà con khen mừng lắm. Ít bữa sau hỏi vợ, anh viết thế có ra nhà văn chưa? Vợ bảo có, thuộc vào loại nhà văn chuyên môn viết sai chính tả. Hỏi sai chổ nào. Bảo thì cứ đếm 10 dấu hỏi ngã là sai 9 dấu rưởi.

Mình vào Google tra. Té ra là hỏi ngã sai «tá hoả tam tinh» luôn. Mình trên thông thiên văn, dưới rành địa lý, ở giữa táy máy tí mà hoá ra cũng trật.

Bài này chỉ nhân chuyện sai dấu hỏi/ngã mà tán chuyện lung tung cho vui. Chỉ nói đại theo kinh nghiệm riêng. Mà đúng hay sai gì cũng được, miễn là vui.

Té ra dân từ Nghệ An vào đến Cà Mâu đều mắc phải nhược điểm hỏi/ngã này.

Này nhé, TT Nguyễn Tấn Dũng, trong một đoạn lưu bút viết cho Trung Đoàn Phòng Không ở Hải Phòng mấy năm trước chỉ có dấu ngã. Một đoạn khoảng 10 câu với 20 dấu ngã mà lẽ ra một nữa số đó phải là dấu hỏi. Ổng muốn ngã đấy, mà đã ai xô ông ngã được nào.

Xưa kia học giả Phạm Quỳnh cũng từng cố gắng tìm hiểu những nguyên tắc hỏi/ngã nhưng không thành công. Ông dẫn chứng chữ «lý lẽ» và «chẵn lẻ» chẳng có quy tắc gì để nói tại sao hai chữ lẻ mà một dấu hỏi, một dấu ngã.

Chỉ có Thanh Hoá trở ra thì nói phân biệt được hỏi-ngã nên khỏi lo sai lỗi này. Bù lại họ sai những âm như
tr -> ch, s -> x, d/gi -> z, một số vùng lại đổi l -> n và n -> l. Sai phổ biến nhất có lẽ là giữa âm 's' và 'x' . Chẳng hạn "hành sử"(sai) thay vì "hành xử"(đúng). Một số từ lại có thể chấp nhận cả hai cách viết như "sử dụng" và "xử dụng" đều được. Cái sai này cũng bị lây qua người ở trong Nam luôn.

Tuy nhiên, hầu như ai cũng đồng ý là giọng chuẩn nhất, hay nhất là của Bắc 54, kể cả những con cái của những người di cư từ trước năm 54 mà sinh ra trong Nam,. Giọng Bắc với âm sắc rõ ràng, góc cạnh được đem vào Nam gọt cho tròn trịa hơn một chút nên rất quyến rũ. Tới bây giờ ra hãi ngoại người ta vẫn dùng nó cho MC hoặc cho ca sĩ hát hầu hết các bài.

Hồi nhỏ mình vẫn tin lời ông thợ hớt tóc đầu xóm bảo giọng Quảng Trị chính là giọng chuẩn xác nhất nước Viêt Nam. Ổng dẫn chứng, như «ăn» thay vì «ăng». Hớt tóc thay vì hớc tóc, … đại khái dẫn chứng nào mình cũng phục.

Lớn lên đi ra ngoài, nhiều người than phiền giọng trọ trẹ nói khó nghe. Mà người ta nói cũng có lý.

Bằng chứng là giọng QT không phân biệt được âm cuối nh. Chẳng hạn «thành công» thì nói là "thần công". Sai lầm tại hại nhất là không phân biệt được âm «it» và «ich». Hay nói cách khác là cả hai chữ đều được nói như nhau là «it», như cú hích thì nói là cú hít. "Có ích" thì nói là "có ít", nhiều khi khen mà như chửi.

***

Giờ thì vào chuyện, phải xin lỗi trước bá tánh. Trước là các cụ Quảng Trị (và cả Quảng Bình). Sau là xin lỗi vì nói tục.

Chuyện rằng hồi trước 75 có anh lính Quảng Trị (QT) vào Nha Trang trốn lính mà vẫn bị bắt. Anh vào quân trường Đồng Đế huấn luyện. Tuy giọng khó nghe nhưng được cái mắt sáng. Đứng xa 100 mét vẫn thấy lổ đạn bắn rõ mồn một.

Vào học chừng 2 tuần thì đại đội cho bắn đạn thật để thử khả năng, tìm người đưa đi huấn luyện bắn tỉa. Anh lính QT được phân công nhìn bia và thông báo kết quả. Hầu hết đều bắn trật. Mỗi lần như vậy anh phải hô to «trật mục tiêu».

Mãi tới anh lính thứ 11 thì phát đầu tiên đã bắn trúng ngay tâm điểm. Anh lính QT thích qua hô to «Trúng đích».

Cả một trung đội chững đi một giây rồi trở nên náo loạn. Anh lính đang nằm bắn nghe hô rỏ ràng là «trúng đít». Nghĩ mình mới nổ phát súng đầu đời mà đã lạc đạn trúng đít đứa nào rồi. Sợ quá quăng súng bỏ chạy.

Cấp chỉ huy thì nháo nhào, anh thì gọi xe cứu thương, anh thì tìm coi đạn “trúng đít” đứa nào, nặng hay nhẹ.

Anh lính QT cứ vò đầu bứt tai "em nói trúng đích là trúng đích chứ không phải trúng đít".

Cả đám nghĩ anh này chắc hoảng loạn, phải cho quá giang xe cứu thương về tiêm mũi thuốc an thần. Chứ sao lại đi nói "em nói trúng đít là trúng đít chứ không phải trúng đít", chả ai hiểu được.

Tới cả một đổi sau mới giải toả hiểu lầm, sau khi anh lính QT giậm cẵng bảo ý em nói là trúng mục tiêu.

Hôm sau lên gặp đại đội trưởng anh vẫn cãi là giọng anh phân biệt được hai từ này. Anh nói chữ đích thì giọng cao vót lên ở cuối. Còn chữ đít thì xuống thấp giọng ở sau. Ông đại uý nghe anh lập đi lập lại cũng gật đầu đồng ý. Bảo là ừ đúng là cao, thấp có khác nhau thật. Nhưng mà đít cao hay đít thấp thì cũng là đít, chứ mày biểu tao hiểu sao bây giờ?

Mấy hôm liền tiếp sau đó, anh lính bị phạt cái tội nói sai quy định (phải nói là trúng mục tiêu mới đúng). Bị giam trong phòng, học nói cho được hai tiếng “đít” và “đích”. “Đích là để ngắm”, “đít là để ngồi”.

Hai hôm sau, đích thân viên Đại đội trưởng vào kiểm tra. Thấy anh lính QT phát âm phân biệt rõ hai chữ. Đ Đ T gật gù, chỉ vào mông hỏi cái này là cái gì? Đang mơ màng nghĩ về cô hàng xóm, anh lính nói là cái đích (tức để ngắm). Ông Đ Đ T giật mình xua tay, “thôi thôi, cho mày xuống nấu ăn. Để mày làm lính tác chiến có ngày tao không có cái mà ngồi”.

Đó là chuyện lính. Sĩ quan Quảng Trị cũng chẳng khá hơn. Dạo đó lính trong Nam rất sợ làm quân của mấy ông chỉ huy người Quảng Trị. Kỷ luật quân đội mà qua tay mấy ổng càng thêm gay gắt. Hô một tiếng là phải tuân lệnh ngay lập tức. Khổ cái mấy ông nhiều khi hô sai, làm lính thiệt mạng oan có ngày.

Chuyện là có một trung đội kia toàn lính người Nam. Chỉ riêng anh Thiếu uý trung đội trưởng (TĐTr) là người QT. Một bữa nọ đi hành quân nghỉ chân, chia nhau mấy củ khoai nóng, bình nước suối rồi thiu thiu nghỉ. Anh TĐTr bất chợt nhìn ra ngoài thấy địch quân đang tới gần bèn hô báo động “địch, địch”, mắt vẫn không rời địch quân. cả trung đội lính giật mình tỉnh giấc, tưởng đâu trung đội trưởng ra lệnh “địt, địt” bèn quăng súng ôm bụng rán. Địch nó mò tới bắn cho. Chạy vãi!

Về đồn cải nhau chí choé, chẳng bên nào chịu thua. Tức quá tay Thiếu Uý bảo mai họp, mời cả đại đội trưởng xuống phân xử.

Hôm sau vào họp anh Thiếu Uý bảo các anh nói tôi phát âm sai hả? Được! (Tát bốp bốp hai cái vào miệng mình) rồi tiếp: Nó nói sai tôi xữ nó. Được chưa? Còn các anh, các anh tính sao? Đầu óc của các anh để đâu? Nghĩ đi, tôi bảo các anh địt để làm gì? Làm gì mới được chứ? Hả?

cả trung đội im thin thít. Ông đại uý đại đội trưởng khoát tay “tiểu đội 1, nói nghe coi lý do tại sao?” Tay tiểu đội trưởng lấm lét trả lời “dạ thưa đại uý, áo quần bọn em cũng củ rồi. Bọn em tưởng Thiếu uý tốt bụng bày cách cho tụi em làm rách quần để lãnh đồ mới”.

Tay Đại uý bấm bụng nhịn cười, không dám cho viên tiểu đội trưởng ấy nói thêm lời nào. Nạt ngang “tụi mày ăn nói dấy dá. Tiểu đội 2 đâu, nói nghe coi tại sao”.

Tay Hạ sĩ tiểu đội trương đội 2 khúm núm bảo “dạ thưa đại uý, hôm đó trời nóng quá, bọn em tưởng Thiếu Uý muốn bọn em tạo chút gió cho thoáng”.

Tay Đ Đ Tr không nhịn cười được, ôm bụng cười lăn quay. Tiểu đội trưởng TĐ 3 đưa tay xin nói nhưng ông Đại uý xua tay “dẹp, dẹp, không họp nữa. giảii tán”. Nói nữa ông cười nữa. Mà cười nhiều quá ông sợ tay TĐTr quê.

Hôm sau ông Đại uý kêu anh Tiểu đội trưởng TĐ 3 vào gặp riêng hỏi cho ra lẽ chuyện hôm qua. Anh tiểu đội trưởng thưa “Đại uý, bữa đó em thấy địch quân tiến lại gần chứ. Nhưng em nghĩ TĐTr của em thường tự ví mình như Khổng Minh- Gia Cát Lượng, có thể nhìn thiên văn mà biết chừng nào có gió và gió hướng nào. Nếu bọn em tạo chút mùi, vừa kịp lúc cơn gió ấy thổi đến, đẩy bay về hướng đó. Bên kia bắt được thế nào cũng nghĩ bọn em chơi vũ khí hoá học. Quay đầu bỏ chạy, rồi có đứa cũng vỡ tim mà chết”.

***
Quay lại chuyện dấu hỏi - ngã, vì một nữa đất nước nói không phân biệt được nên thực sự nó cũng không quan trọng trong hầu hết các trường hợp. Có nghĩa là có viết sai thì ai cũng hiểu. Chẳng hạn nói hôm nay "nghĩ" ở nhà. Hầu như ai cũng hiểu đúng là hôm nay "nghỉ" ngơi ở nhà. Hoặc nếu nói "nghỉ" gì mà mặt nhăn thế. Ai cũng có thể hiểu đúng là suy "nghĩ" gì mà mặt nhăn. Tức là nghỉ ngơi hay nghĩ ngợi, chữ nghỉ có thể hỏi hay ngã người ta đều hiểu đúng.

Riêng mình, sai lỗi hỏi-ngã này là vì xưa đi học chẳng ai bắt mình lỗi này. Chữ xấu quá không ai đọc được để thấy lỗi.

Dạo đó đi học mình thấy lạ một điều là viết văn hay cách mấy cũng 5 điểm mà dở cách mấy cũng 5 điểm. Sau này nghỉ học, nhậu với một thầy dạy văn củ, mới vở lẽ ra một điều. Hồi đó thầy hay cô gì cũng vậy, cầm bài văn mình lên là lật lật đếm coi mấy trang rồi gãi đầu ba cái, gãi rốn hai cái, cho 5 điểm. Lời phê thì đại loại như “cần thêm tính văn học” hay “cần bổ sung tính nghệ thuật”. Thầy hay Cô có khác nhau thì cũng chỉ là bên gãi mạnh, bên gãi nhẹ thôi, chứ ôm bài luận của mình là chạy làng hết.

Chuyện học hành mình không quan tâm. Nhọc nhằn nhất là chuyện viết thư tình đầu tay.

Còn nhớ lần đầu viết thư tình. Mình suy nghĩ 3 đêm. Cắn bể 3 cây viết. Lung lay hai cái răng nanh. Xong, nắn nót viết được 3 trang. Đưa thư tình thì lén lút như đi giao thuốc phiện. Giao xong đi ra ngoài gặp mặt ông bố mắt cứ lườm lườm như công an nhìn buôn lậu. May mình mang đồ bộ đội chứ không ổng thộp cổ thoi cho phát rồi.

Vài hôm sau lên chơi. Sau khi phân ngôi chủ khách, cả hai đều an toạ, mình mới ướm hỏi chuyện lá thư. Mặt nàng trở nên hầm hầm như trong lò hấp. Nàng bảo anh viết thư cho em mà viết cẩu thả đến mức đó thì anh coi em có còn ra cái gì? Mình nói trời đất ơi, anh nắn nót hết sức rồi đó. Nàng bảo còn nói láo nữa à? Không có ai trên đời này viết chữ xấu như vậy cả. Mình xoè bàn tay phải ra nói, em coi đây, 15 năm nay anh viết bằng tay phải này. Đến khi viết thư cho em, anh cho nó cầm viết, mà còn chưa dám tin nó nữa. Phải lấy thêm cả tay trái hổ trợ cho nó. Chữ nào viết khó quá là hai tay phải thống nhất với nhau trước khi cùng viết. Mất hết thời gian đó em. Nàng giậm cẵng, nói có một lỗi đó thôi mà không chịu nhận, không chơi được rồi.

Tổng kết lại là thức 3 hôm + hư 3 cây viết + mất 3 trang giấy (chưa kể lung lay hai cái răng) = mà rút cuộc được kết 3 tôi: Tội thứ nhất là cẩu thả, coi thường con gái. Tội thứ hai là gian dối, tìm đủ cách biện bạch. Tội thứ ba là ngoan cố, dứt khoát không nhận tội. Vụ này mình lỗ nặng. Trăm sự cũng tại chữ xấu quá.

Nhiều người thắc mắc hỏi, ba hôm mà viết có ba trang thôi à?

Dạ thưa, 3 trang là nói cho oai. Chứ viết chữ nào chữ ấy to như con bò, có vài câu là hết một trang rồi.

Là tại vì học xong 12, ra trường kiến thức chỉ còn nhớ có 5 điều bác Hồ dạy. Hát tặng người yêu thì đi đi lại lại cũng chỉ có một bài "như có bác Hồ trong ngày vui đại thắng".

Bữa đó hai hôm đầu không được chữ nào. Hôm thứ ba kẹt quá kiếm tờ báo tìm bài mẫu. May sao vớ trúng tờ Nhân Dân, trang đầu tiên có ngay một bài "Thư gữi ...". Mừng hết lớn. Mình cóp ngay bài này. Sữa vài chữ là có ngay một lá thư như vậy nè:
---

Cộng Hòa XHCN Việt Nam
Độc Lập - Tự Do - Hạnh Phúc

Kính gửi đồng chí Gái!

Trong không khí hân hoan chào mừng ngày thành lập Quân Đội Nhân Dân Việt Nam, đồng chí tui (là anh đây) xin trân trọng gửi đến đồng chí Gái lời chào thân ái nhất.

Năm qua, chúng ta may mắn có Nghị Quyết NQ34 (đọc là anh-cu 34) làm kim chỉ nam soi đường. Chúng ta còn có Nghị định ND35 (đọc là anh-dê 35) bổ sung của Chính Phủ (trúng mánh rồi đ/c gái ạ). Chúng ta nguyện theo đuổi con đường đảng và chính phủ đã vạch ra.

Cuối thư xin chúc đồng chí luôn khỏe (và dứt khoát không có ghẻ).

Ký Tên: Nguyễn Cu-Ba
---

May sao bữa đó nàng không đọc ra. Chứ không lại bị kết thêm một tội nữa, đó là khùng.

***

Quay lại chuyện ngôn ngữ, từ Huế trở vào thì ngoài hỏi-ngã còn mắc thêm những lỗi như:
- thông dụng nhất là âm cuối “n” -> “ng”. Như ăn -> ăng. Nhiều chữ sai rất nặng như “bàng quan” (không quan tâm) trở thành “bàng quang” (bọng đái). Vì người Nam chỉ nói được chữ “bàng quang”.
- Âm cuối chữ “t” -> “c” như “tất yếu” -> “tấc yếu”. Chữ dể sai như “khoát tay” (như xua tay) và “khoác tay” (ôm). Những từ địa danh ít xài thì rất dễ sai. Người học ít thì viết chử 't' thành chữ 'c' như ví dụ trên. Người học nhiều thì trái lại viết 'c' thành 't', như "Đồng Lác" (ở Cam Ranh) viết thành "Đồng Lát". "rắc rối" thành "rắt rối".
- Vô sâu trong Nam nữa thì “v”-> “d” như “về” -> “dề”. “r” -> “g” như “rữa” -> “gữa”.

Xưa kia, khoảng những năm 30 thế kỹ trước. Cũng có một dạo các học giả miền Nam muốn tách rời chương trình giáo dục với Miền Bắc. Như viết theo cách phát âm miền Nam. Văn chương thì học Nguyễn Đinh Chiểu mà không học Nguyễn Du. May mà một số lớn trí thức không ủng hộ phong trào đó.

Một lỗi mà cả nước đều mắc phải là chữ “o” và “ô”. Mình gặp lỗi này cả ở những người có trình độ ở VN. Thường sai lỗi này có ý nghĩa rất tai hại. Một số ví dụ thông dụng như:
- trông mong (chờ trông) và trông mông (nhìn mông người nào)
- Chống và chóng. Đi lính có người viết lời chúc là “đi chóng về nhé” thì vui, cám ơn. Người nào viết “đi chống về nhé” là trù mạt người ta đạp mìn rồi chống nạng về.

***
Hết chuyện Quảng Trị mình quay sang chuyện xứ khác nha.

Chuyện mình “phút đầu gặp ông” (Gia) đó. Không có “tinh tú quay cuồng” nhưng cũng một phen vỡ mật.

Bữa đó mình đến nhà vợ chưa cưới. Gặp cậu em, mình bắt tay cười làm thân vì nghe đâu cậu ấy cũng cộc tính. Lại mới bị bồ đá đâu đó nên hơi ớn. Ra vườn, ông Gia đang loay hoay làm gì đó. Thấy cậu em vợ mình đứng xớ rớ. Ổng bảo mày đi kiếm con dâu đi. Mình ngạc nhiên quá trời, không biết ổng nói chơi hay thiệt. Chuyện kiếm vợ thời nay đâu có đơn giãn như thời các cụ.

Như mình đây, cua gái đến trọc tóc tróc lưỡi mới được. Sao ổng bảo cậu em đi kiếm cho ổng một con dâu dể dàng vậy?

Chuyện chỉ vậy thôi và mình nghĩ cũng chẳng có gì đáng nói. Đằng này cậu em không nói không rằng, xầm xập chạy vào nhà xách ra con dao, làm mình tái mặt. Định nhảy ra can, nói Ba có nói gì không phải thì cậu tìm lời nói lại chứ sao lại xách dao ra đòi ăn thua đủ? Nghĩ vậy thôi chứ mình là đứa nhát gan, thấy vậy thì sợ cứng người không nhúc nhích nổi. Chừng cậu ấy đi tới gần, mình chỉ muốn hét lên một tiếng “chạy” mà cứng lưỡi không nói được. Nhưng cậu em lại trở cán dao đưa cho ông Già. Ông già cầm dao rồi cặm cụi làm việc tiếp như không có chuyện gì. Mình ớ ra một đổi mới vỗ trán: à thì ra là ổng nói giọng Quảng Ngãi, mà ở QN người ta gọi “con dao” là “con dâu”. Ổng bảo "lấy con dâu" tức là "lấy con dao". Hú hồn!

***

Nhiều khi từ cách nói khác nhau lâu ngày thành cách viết cũng khác nhau luôn. Đôi lúc còn có tranh cải như chữ "rán sức" và "ráng sức". Chữ sau có lẽ mới có sau này chứ chữ trước mới là chữ đúng. cải nhau chán rồi người ta bảo thôi huề, xài kiểu nào cũng được.

Lại có nhiều học giả bảo là sau này nhiều chữ sai quay lại rượt chữ đúng chạy trối chết.

Chuyện một ông Nha Trang ra học Trung Cấp Sư Phạm Tuy Hoà kể rằng. Một hôm ổng nói lấy tui cây chổi. Ông Ninh Hoà hỏi lại cây chổi là cây gì? Trả lời là cây chổi quét nhà. Ông Ninh Hoà "gì mà cây chổi ông? Phải nói là cây chởi mới đúng". Ông Tuy Hoà nghe tức quá nhảy vào cải liền "cây chởi là cây gì? Phải nói là cây chẩu mới đúng". Ba ông cải nhau tới sáng mai chưa dứt.

Chỉ là ba huyện của một tỉnh mà tên gọi của một đồ vật thông dụng vẫn không thống nhất nổi. Vậy thì không biết có nên công nhận rằng "phong ba bảo táp, ngữ pháp Việt Nam" không đây?

Để kết thúc bài này ở đây. Xin mượn hai câu cũng của thi sĩ Nguyễn “Dzui":

" Lời quê chắp nhặt dông dài
Mua vui cũng được một vài ... phút giây"

Xin nhường diễn đàn lại cho bà con.

T – Huyen